Zekatın Verileceği Yerler (Sarf Yerleri)
Zekat, İslam dininde mali bir ibadet olup, Kur'an-ı Kerim'de belirlenen belirli ihtiyaç sahiplerine verilmesi farz kılınmıştır. Zekatın kimlere verileceği, hangi şartlarda verileceği ve nelere verilemeyeceği detaylı olarak İslam hukukunda belirtilmiştir. Bu makale, zekatın verileceği yerleri kapsamlı bir şekilde inceleyecektir.
Giriş
Zekat, İslam'ın beş temel şartından biridir ve Müslüman toplumların sosyal ve ekonomik dengesini sağlamada önemli bir rol oynar. Zekatın amacı, zenginliğin belirli ellerde toplanmasını engelleyerek, ihtiyaç sahiplerine ulaşmasını sağlamaktır. Zekatın kimlere verileceği konusu, Tevbe Suresi'nin 60. ayetinde açıkça belirtilmiştir.
Zekatın Verilebileceği Sekiz Sınıf
Tevbe Suresi'nin 60. ayetine göre zekat, şu sekiz sınıfa verilebilir:
- Fakirler (Fukara): Temel ihtiyaçlarını karşılayamayan, yiyecek, giyecek, barınma gibi zaruri ihtiyaçlarını temin etmekte zorlanan kimselerdir. Bu kişilerin belirli bir geliri olmaması veya gelirinin giderlerini karşılamaması gerekir.
- Miskinler: Fakirlerden daha zor durumda olan, hiçbir geliri olmayan veya çok az geliri olan, dilenmek zorunda kalan kimselerdir. Miskinler, genellikle toplumda en dezavantajlı konumda bulunan kişilerdir.
- Zekat Toplama Memurları (Amiller): Zekat toplama, hesaplama, dağıtma gibi işlerle görevlendirilen kişilerdir. Bu kişilerin zekat gelirlerinden maaş almaları caizdir. Günümüzde devlet tarafından görevlendirilen zekat toplama kurumları veya sivil toplum kuruluşları bu kapsama girebilir.
- Müellefe-i Kulub (Kalpleri İslam'a Isındırılmak İstenenler): İslam'a yeni girmiş veya İslam'a girmesi umulan, İslam'a hizmet etmesi beklenen kişilere verilen zekattır. Bu kişilerin İslam'a olan bağlılıklarını güçlendirmek veya düşmanlıklarını azaltmak amaçlanır.
- Köleler (Rikab): Kölelik sisteminin olduğu dönemlerde, hürriyetine kavuşmak isteyen kölelere zekat verilerek onların özgürleşmeleri sağlanırdı. Günümüzde kölelik sistemi ortadan kalktığı için bu kategori fiilen uygulanmamaktadır. Ancak, borçlarından dolayı zor durumda olan ve özgürlüğünü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya olan kişilere zekat verilebilir.
- Borçlular (Garimin): Borçlarını ödeme güçlüğü çeken, geçimini sağlayamayan ve borçları yüzünden zor durumda olan kimselerdir. Bu kişilerin borçları, zekat gelirlerinden ödenerek rahatlamaları sağlanır.
- Allah Yolunda Olanlar (Fi Sebilillah): Allah'ın rızasını kazanmak amacıyla yapılan her türlü hayırlı iş ve faaliyettir. Bu kategoriye, İslam'ı yayma, cami, mescit, okul inşa etme, ilim öğrenimi, cihad etme gibi faaliyetler girer.
- Yolda Kalmışlar (İbnü's-Sebil): Memleketinden uzakta, parasız ve yardıma muhtaç durumda olan yolculardır. Bu kişilerin memleketlerine dönebilmeleri için zekat verilebilir.
Zekatın Verilemeyeceği Yerler
Zekatın verilemeyeceği yerler de İslam hukukunda açıkça belirtilmiştir. Zekat, genellikle aşağıdaki kişilere veya kurumlara verilemez:
- Zenginler: Nisap miktarı mala sahip olan, yani zengin sayılan kişilere zekat verilemez.
- Usul ve Füru: Kişinin anne, baba, dede, nine gibi usulüne ve çocukları, torunları gibi furuuna zekat vermesi caiz değildir. Çünkü bu kişilerin ihtiyaçları genellikle zaten karşılanmakla yükümlüdür.
- Eş: Hanefi mezhebine göre kişi eşine zekat veremez.
- Gayrimüslimler: Zekat, İslam dinine mensup olmayan kişilere verilemez. Ancak, müellefe-i kulub kapsamında olan gayrimüslimlere verilebilir.
- Zekat Vermekle Yükümlü Olanlara Zekat Verilemez: Zekat vermekle yükümlü olan, yani nisap miktarı mala sahip olan kişilere zekat verilemez.
- Zekat Toplama Görevlisi Olmayanlara Zekat Verilemez: Zekatı toplama ve dağıtma yetkisi olmayan kişilere zekat emanet edilemez. Zekatın ehil ellere ulaşması önemlidir.
Zekatın Verilme Şekli ve Öncelikler
Zekatın verilme şekli konusunda İslam alimleri farklı görüşler belirtmişlerdir. Zekat, genellikle nakit para, mal veya hizmet şeklinde verilebilir. Zekatın verilmesinde öncelik sırası da önemlidir. Genellikle, zekatın önce akrabalara, sonra komşulara, sonra da diğer ihtiyaç sahiplerine verilmesi tavsiye edilir.
Zekatın Toplumsal Faydaları
Zekat, bireysel bir ibadet olmanın ötesinde, toplumsal faydalar sağlayan bir müessesedir. Zekat sayesinde:
- Toplumdaki gelir adaletsizliği azalır.
- Fakir ve muhtaç kimselerin ihtiyaçları karşılanır.
- Toplumsal dayanışma ve kardeşlik duyguları güçlenir.
- Ekonomik kalkınma desteklenir.
- Sosyal huzur ve güven ortamı sağlanır.
Zekatın Önemi ve Hükümleri Hakkında Tartışmalar
Zekatın önemi ve hükümleri hakkında zaman zaman farklı görüşler ve tartışmalar ortaya çıkabilmektedir. Özellikle, günümüz şartlarında zekatın nasıl toplanacağı, nasıl dağıtılacağı ve hangi alanlara harcanacağı konularında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu tartışmalar, zekatın güncel ihtiyaçlara cevap verecek şekilde uygulanmasına yönelik çabaların bir parçasıdır.
Sonuç
Zekat, İslam dininin önemli bir ibadeti olup, toplumun sosyal ve ekonomik dengesini sağlamada önemli bir rol oynar. Zekatın kimlere verileceği, hangi şartlarda verileceği ve nelere verilemeyeceği İslam hukukunda açıkça belirtilmiştir. Bu kurallara uygun olarak zekat verilmesi, hem bireysel sorumluluğun yerine getirilmesini sağlar hem de toplumun refahına katkıda bulunur. Zekat, sadece maddi bir yardım değil, aynı zamanda bir dayanışma, paylaşma ve kardeşlik örneğidir. Zekatın doğru bir şekilde anlaşılması ve uygulanması, İslam toplumlarının daha adil, huzurlu ve müreffeh olmasına katkı sağlayacaktır.